Kodeks cywilny opisuje szczegółowo moment i warunki nabycia zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych. Artykuły poświęcone temu zagadnieniu koncentrują się zwłaszcza na uprawnieniach lub ich braku w związku z ograniczeniem oraz pozbawieniem zdolności do czynności prawnych, nie tłumaczą jednak, czym tak naprawdę różnią się te dwa terminy.
Zdolność prawna przysługuje wszystkim ludziom od momentu urodzenia (art. 8 § 1 Kodeksu Cywilnego) i oznacza, że jednostka może być podmiotem praw i obowiązków. Pojęciem związanym z aktywnością podmiotu jest zdolność do czynności prawnych, to jest możliwość rozporządzania swoimi prawami i zaciągania zobowiązań na własną odpowiedzialność. Nabycie zdolności do czynności prawnych jest związana między innymi z wiekiem.
Jak już wspomniano, zdolność prawną osoba fizyczna nabywa wraz z urodzeniem. Inaczej określa się to pojęcie podmiotowością prawną. Nie można odebrać zdolności prawnej osobie fizycznej - nie wpływa na nią sprawność umysłowa czy też wiek. Wygasa ona dopiero w momencie zgonu jednostki.
Więcej czynników wpływa na zdolność do czynności prawnych. Podstawowe kryterium związane jest z wiekiem osoby fizycznej - uzyskuje ją osoba pełnoletnia (czyli, jak określa to art. 10 Kodeksu Cywilnego, osoba w wieku osiemnastu lat lub osoba, która zawarła związek małżeński przed osiągnięciem tego wieku). Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciągania zobowiązań poprzez własne działanie (czynności prawne). Jest to też zdolność do dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu. Kodeks Cywilny wyróżnia trzy rodzaje uprawnień w zakresie zdolności do czynności prawnych. Pełna zdolność dotyczy wspomnianych już osób pełnoletnich.
Ze względu na granicę wieku oraz sprawność umysłową osoba fizyczna może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dotyczy to małoletnich, którzy ukończyli trzynaście lat oraz osób częściowo ubezwłasnowolnionych (art. 15 Kodeksu Cywilnego). Przy ograniczonej zdolności do czynności prawnych konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego na podejmowane czynności, by były one ważne (od tej zasady istnieją wyjątki, określone między innymi w art. 20 Kodeksu Cywilnego).
Istnieje jeszcze pełne pozbawienie zdolności do czynności prawnych, które jest związane z pełnym ubezwłasnowolnieniem. Zasadę całkowitego ubezwłasnowolnienia opisuje art. 13 Kodeksu Cywilnego. Osoba fizyczna może zostać ubezwłasnowolniona, gdy ukończyła trzynaście lat oraz gdy wskutek choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Brak zdolności do czynności prawnych jest związany z koniecznością ustanowienia opiekuna.
Należy zaznaczyć, że ograniczenie lub pozbawienie zdolności do czynności prawnych nie odbiera zdolności prawnej osoby fizycznej. Zdolność prawna jest powiązana z życiem jednostki i jest niezbywalna. W intuicyjnym rozumieniu główna różnica między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych pojawia się na wymiarze bierność-aktywność. Zdolność prawna daje możliwość bycia podmiotem zarówno praw i obowiązków, natomiast zdolność do czynności prawnych sprawia, że osoba fizyczna może aktywnie wpływać na swoje prawa i obowiązki, między innymi podpisując umowy i działając na gruncie prawnym we własnym imieniu.
Łatwo rozróżnić zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych na konkretnym przykładzie. W momencie urodzenia osoba fizyczna nabywa zdolność prawną, czyli między innymi prawo do posiadania majątku (na przykład nieruchomości) i związanego z tym obowiązku podatkowego. Jednak dopóki nie osiągnie pełnoletności i pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może samodzielnie i we własnym imieniu sprzedać tej nieruchomości (podpisać umowy kupna-sprzedaży). W przypadku ograniczonej zdolności do czynności prawnych (lub jej braku) osoba fizyczna nadal ma prawo do posiadania majątku, lecz samym majątkiem dysponuje prawny opiekun.
Komentarze