Rzeczowe zabezpieczenia kredytów

Jedną z grup zabezpieczeń prawnych kredytu stanowią zabezpieczenia rzeczowe (ich przedmiotem jest określona rzecz), które stanowią część majątku dłużnika bądź osoby trzeciej. Bank ma prawo do takiego zabezpieczenia niezależnie od tego, kto jest jego właścicielem w danym momencie.

Oznacza to, iż kredytobiorca może to zabezpieczenie sprzedać, ale nadal pozostanie ono zabezpieczeniem kredytu. Jeżeli dłużnik nie spłaci kredytu to może ono zostać przejęte przez komornika.

Zabezpieczeniami rzeczowymi są:

• przewłaszczenie rzeczy ruchomej,
• zastaw,
• hipoteka,
• blokada środków na rachunku bankowym,
• kaucja (raczej nie stosowana w praktyce bankowej).

Przewłaszczenie rzeczy ruchomej jest coraz częściej stosowanym zabezpieczeniem powszechnym m. in., w przypadku udzielania kredytów ratalnych. Oznacza ono zmianę właściciela. W okresie kredytowania właścicielem rzeczy przewłaszczonych zostaje bank. Po spłacie zobowiązania przez kredytobiorcę własność wraca do niego. Przewłaszczenie jest bardzo korzystną formą zabezpieczenia kredytu w przypadku, gdy nie jest on spłacany. W tej sytuacji bank może przewłaszczoną rzecz sprzedać, gdyż jest już jej właścicielem. Przedmiotem przewłaszczenia mogą być rzeczy ruchome. Jeżeli przewłaszczeniu uległaby nieruchomość to wtedy zarówno bank, jak i kredytobiorca musieliby zapłacić podatki i opłaty na rzecz państwa w związku z czym, kredyt byłby dla nich nieopłacalny.

W celu zabezpieczenia kredytu można ustanowić na rzecz banku zastaw nie tylko na rzeczach ruchomych, ale również na prawach pod warunkiem, że są zbywalne i istnieją w momencie ustanawiania zastawu. Pierwszym rodzajem zastawu jest zastaw ogólny, który wymaga wydania bankowi zastawionej ruchomości.

Charakteryzuje się m. in., tym, iż:

• obciąża tylko oznaczone i istniejące rzeczy ruchome należące do dłużnika albo osoby trzeciej,
• jest ograniczonym prawem rzeczowym, co oznacza, że bank ma wyłącznie prawo do zaspokojenia swojej wierzytelności z obciążonej rzeczy, a nie do korzystania z niej,
• do ustanowienia takiego zastawu wymagana jest umowa pomiędzy właścicielem a bankiem, a także wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

Drugim rodzajem zastawu jest zastaw rejestrowy, który charakteryzuje się ograniczonym prawem rzeczowym. Przedmiotem takiego zastawu mogą być rzeczy ruchome, jak również zbywalne prawa majątkowe z wyłączeniem:

• praw, które mogą być przedmiotem hipoteki,
• wierzytelności, na których została ustanowiona hipoteka,
• statków morskich i statków w budowie, które mogą być przedmiotem hipoteki morskiej.

Zastaw rejestrowy może zabezpieczać dwie lub więcej wierzytelności, które wynikają z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Wygaśnięcie wierzytelności, która jest zabezpieczona zastawem rejestrowym, powoduje wygaśnięcie zastawu, który w takim przypadku podlega wykreśleniu z rejestru zastawów na wniosek osób wskazanych w ustawie. Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu omawianego zastawu następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego. Wierzytelność, która zabezpieczona jest zastawem rejestrowym, ulega zaspokojeniu do wysokości wartości przedmiotu tegoż zastawu, którą zastawnik przejął na własność. W przypadku, gdy wartość przedmiotu zastawu jest wyższa od wysokości wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym, to zastawnik zobowiązany jest do uiszczenia kwoty nadwyżki w terminie dwóch tygodni od dnia przejęcia.

Hipoteka stanowi podstawowe zabezpieczenie większości dużych kredytów. Zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym także wierzytelność przyszłą do oznaczonej sumy pieniężnej. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, która jest obciążona hipoteką, a która następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Wygaśnięcie hipoteki następuje w przypadku wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. W przypadku, gdy hipoteka zabezpiecza kilka wierzytelności, to wygasa z chwilą wygaśnięcia ostatniej wierzytelności. Wierzyciel zobowiązany jest wówczas dokonać wszelkich czynności, które umożliwiają wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Blokada środków na rachunku bankowym jest kolejną formą zabezpieczenia rzeczowego kredytu. Ustanawia ją kredytobiorca jako nieodwołalną blokadę środków pieniężnych, które zgromadzone są na bankowych rachunkach złotowych i walutowych:

• oszczędnościowych,
• oszczędnościowo-rozliczeniowych,
• lokaty terminowej,
• związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

W związku z ustanowieniem blokady właściciel rachunku posiada ograniczone prawa do dysponowania środkami pieniężnymi, które zgromadził na tym rachunku. Takie zabezpieczenie uznaje się za ustanowione w momencie, gdy kredytobiorca przedłoży w banku pisemne potwierdzenie przyjęcia przez bank, w którym prowadzony jest rachunek, nieodwołalnej blokady.

Rzadko stosowanym zabezpieczeniem jest kaucja. W umowie kaucji dłużnik zobowiązuje się przelać na rachunek banku określoną kwotę środków pieniężnych, natomiast bank zobowiązuje się, iż zwróci tę kwotę kredytobiorcy, gdy spłaci on zaciągnięte zobowiązanie. W umowie tej powinien być oznaczony przedmiot kaucji przez wskazanie jego wartości, jeżeli chodzi o środki pieniężne. Banki dopuszczają także jako przedmiot papiery wartościowe na okaziciela i w takim przypadku należy podać w umowie ich rodzaj, wartość, serie oraz inne niezbędne oznaczenia.