System finansowy

Systemem finansowym jest całokształt form prawnych i organizacyjnych gromadzenia i wykorzystywania zasobów finansowych. Obejmuje on zarówno normy (przepisy) prawne, jak i całość instytucji finansowych. Jest wytworem prawa finansowego, regulującego nie tylko zasoby finansowe (gromadzenie i rozdysponowywanie środków finansowych, czyli przedmiotów), lecz także instytucje finansowe (podmioty), zajmujące się realizacją tych zasad.

Wg innej definicji system finansowy w gospodarce rynkowej to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi przedmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą instrumenty finansowe, instytucje finansowe, rynki finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania. Realizując swoje funkcje (zadania), system finansowy wchodzi w określone związki z pozostałymi podmiotami gospodarki narodowej, tj. państwem, przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi. Związki te wyrażają się świadczeniem usług przez system finansowy dla tych grup podmiotów.

Tak więc w gospodarce narodowej można wyodrębnić podmioty (instytucje) finansowe oraz podmioty niefinansowe. Instytucjami finansowymi, (czyli pośrednikami finansowymi) są podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa), których:

• głównym przedmiotem działalności (a tym samym i podstawowym źródłem dochodów) jest utrzymywanie instrumentów finansowych i dokonywanie nimi transakcji;
• instrumenty finansowe zazwyczaj są dominującym składnikiem ich majątku (aktywów).

Instytucje finansowe można pogrupować przyjmując za kryterium to, czy tworzą one własne instrumenty finansowe, czy też nie. Instytucje tworzące instrumenty finansowe pośredniczą w przepływie siły nabywczej i aktywnie uczestniczą w procesie zmiany ich własności, przyjmując je od podmiotów niefinansowych i na ich miejsce kreując nowe (własne), które zazwyczaj mają odmienne cechy (np. inne ryzyko, czy inne terminy zapadalności). Instytucje kreujące instrumenty finansowe można podzielić na dwie grupy.

1. Instytucje tworzące pieniądz (bank centralny, banki komercyjne). Pieniądz kreowany przez bank centralny przybiera postać gotówki oraz zapisów bezgotówkowych (depozytów) banków komercyjnych w banku centralnym, tworząc tzw. pieniądz rezerwowy lub bazę monetarną. Podstawą działania banków komercyjnych są depozyty klientów, tzw. wkłady pierwotne, które następnie udzielane są w postaci kredytów, tzw. wkładów pochodnych. Dzięki temu bank tworzy nowe środki pieniężne, przekazując je do dyspozycji kredytobiorców.

2. Pośrednicy finansowi nie tworzący pieniądza, lecz aktywnie uczestniczący w procesie przepływu siły nabywczej. Instytucje te tworzą własne instrumenty finansowe, które jednak nie są wykorzystywane do rozliczeń między podmiotami gospodarczymi. Należą do nich towarzystwa (firmy) ubezpieczeniowe. Kreowane przez nie instrumenty finansowe (polisy ubezpieczeniowe) są uruchamiane warunkowo, w momencie gdy powstaje zjawisko sprecyzowane w kontrakcie (o charakterze losowym lub polegające na przekroczeniu określonego wieku klienta).

Innym rodzajem instytucji tej grupy są fundusze emerytalne, wykorzystujące dwa podstawowe mechanizmy rynkowe. Pierwszy jest oparty na zasadzie, wg której bieżące wpływy z tytułu składek są podstawą wypłat świadczeń emerytalnych (np. administrowane przez ZUS i KRUS). Drugi wykorzystuje fundusze wspólnego inwestowania, tj. mechanizm kapitalizacji składek (np. otwarte fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych). Fundusze emerytalne oferują swoim klientom instrumenty finansowe, które są przyrzeczeniem wypłacania świadczeń emerytalnych w przyszłości.

Do grupy tej zalicza się również fundusze wspólnego (zbiorowego) inwestowania, zwane też funduszami powierniczymi lub inwestycyjnymi. Ich działalność polega na gromadzeniu przez firmę środków podmiotów indywidualnych (zazwyczaj gospodarstw domowych), które następnie przez te instytucje są profesjonalnie inwestowane w różne papiery wartościowe (akcje, obligacje, bony skarbowe). W zamian za wpłacone do funduszu pieniądze podmioty w nim uczestniczące oferują instrumenty finansowe: jednostki uczestnictwa (udziałowe) funduszu lub akcje.

Spośród podmiotów gospodarczych potocznie traktowanych jako instytucje finansowe, wg przyjętej definicji do instytucji finansowych nie można zaliczyć, np. budżetu państwa i Skarbu Państwa. Budżet państwa jest zestawieniem (planem) dochodów i wydatków państwa (władz centralnych i samorządowych). Z kolei Skarb Państwa w kategoriach ekonomicznych jest podmiotem własności. Jego zadaniem nie jest obrót instrumentami finansowymi, ani ich utrzymywanie w celu uzyskania dochodów, lecz zarządzanie aktywami rzeczowymi. Giełda papierów wartościowych, choć wpływa na sprawność funkcjonowania systemu finansowego, nie jest instytucją finansową. Jej zadaniem jest organizowanie rynku kapitałowego, jako części systemu finansowego. Jest to zatem instytucja jedynie wspomagająca prawidłowe funkcjonowanie rynku finansowego.

W teorii finansów najczęściej wymienianymi funkcjami systemu finansowego gospodarki rynkowej są:

• funkcja płatnicza, polegająca na tym, że system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń transakcji gospodarczych, zwłaszcza zakupu towarów i usług;
• funkcja płynności, która oznacza, że system finansowy umożliwia zamianę papierów wartościowych oraz innych aktywów na gotówkę (pieniądz);
• funkcja oszczędności, spełniana w ten sposób, że system finansowy stwarza podmiotom różne możliwości lokowania oszczędności na atrakcyjnych warunkach, tj. o opłacalnej stopie dochodu i niewielkim ryzyku;
• funkcja kredytowa, polegająca na dostarczaniu przez system finansowy kredytów dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych oraz sektora publicznego w celu popierania inwestycji i konsumpcji;
• funkcja zabezpieczenia przed ryzykiem, która oznacza, że system finansowy zawiera instrumenty ochraniające przedsiębiorców, konsumentów i rząd przed nadmiernym ryzykiem;
• funkcja polityki ekonomicznej, polegająca na stworzeniu rządowi możliwości prowadzenia polityki, dbającej o wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, niską inflację i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy.

System finansowy państwa

System finansowy państwa jest grupą wszelkich uregulowań prawnych instytucji zajmujących się gromadzeniem środków pieniężnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania państwa. Państwo przeznacza środki pieniężne na zapewnienie odpowiedniego poziomu świadczeń publicznych.

Państwo jest pojęciem zbyt ogólnym - całą działalnością zajmują się wyodrębnione podmioty. Na system finansowy państwa składają się: budżety samorządów, ubezpieczeń społecznych, fundacji publicznych - finanse publiczne. Do podstawowych funkcji systemu finansowego należy wspomniane, już gromadzenie środków na działalność. Jednak, oprócz podstawowej funkcji, system spełnia również pochodne, które są równie istotne.

Funkcja alokacyjna spełniana jest poprzez możliwość przesuwania środków finansowych ze źródeł prywatnych do źródeł publicznych. Najprostszym przykładem obrazującym ten przypadek jest płacenie podatków (ludzie z własnych, zarobionych pieniędzy - środków prywatnych - płacą podatki, które trafiają do kas samorządowych).

Kolejną funkcją jest funkcja redystrybucyjna. Związek pomiędzy nierównymi dochodami osiąganymi przez gospodarstwa domowe i firmy, nie jest tu przedstawiony bez znaczenia. System finansowy państwa wypełniając tą funkcję stara się wyrównać różnice w dochodach, poprzez liczne subwencje, zwolnienia podatkowe, itp. Przykładem mogą być tutaj osoby niepełnosprawne, których dochody są wielokrotnie niższe niż osób w pełni zdrowych. Pomoc finansowa jest im niezbędna, często nawet do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb. Kolejnym przykładem jest bezpłatny dostęp do szkolnictwa - co pozwala na równy dostęp dzieci pochodzących z uboższych rodzin.

Funkcja stabilizacyjna spełniana przez omawiany system dotyczy kwestii makroekonomicznych. Wpływ na stopę inflacji, kursy walutowe, zapewnienie wysokiego poziomu zatrudnienia - jest to wpływ na czynniki makroekonomiczne. Jednak kształtowanie tych czynników, mimo iż nie dotyczy naszego codziennego życia, to ma pośredni wpływ na nie. Dobry stan gospodarki, ma wpływ na kształtowanie miejsc pracy, a co za tym idzie przełożenie na dochody obywateli.

Prawidłowe funkcjonowanie systemu finansowego jest bardzo ważne, gdyż każdej sferze ma on wpływ na nasze codzienne życie.